Tedarik zincirinde bilginin değeri ve kamçı etkisinin incelendiği üç örneğin analizi yer almaktadır.
Wilmar (Ersun Kimya)
1991 yılında Singapur merkezli olarak kurulan Wilmar International Limited, bugün Asya’nın en büyük tarım grubudur. Palm yağı üretimi, yemeklik yağ rafinasyonu, şeker öğütme ve rafinasyonu, endüstriyel tip yağlar, yağ kimyasalları, biyodizel ve gübre üretimi ile tahıl işleme Wilmar’ın iş kolları arasında yer almaktadır. Wilmar’ın temel stratejisi ürünün ekiminden markalaşmasına, ticaretinden dağıtımına entegre bir tarım ticaretidir. Wilmar’ın yüksek kalitedeki tarım ürünleri gıda ve kozmetik sektörleri tarafından büyük rağbet görmektedir. Firma, büyük ölçekli üretimi dolayısıyla sipariş üzerine üretip, stoklamadan deniz yoluyla direkt olarak sevk etmeyi tercih etmektedir.
2012 yılında Wilmar Türkiye bünyesinde kurulan Ersun Kimya San. ve Tic. Ltd. ise şirketin Türkiye’deki satış, pazarlama ve dağıtım operasyonlarından sorumludur. Ersun Kimya, Mersin Serbest Bölge içinde muhtelif büyüklüklerde bitkisel yağ tanklarından oluşan tank terminaline ve kuru yük deposuna sahiptir. Endonezya, Malezya ve Hindistan’dan tanker gemilerle gelen yükler burada stoklanarak yurtiçine sevk edilmektedir.
Firma talep tahminlerini yaparken bir ürünün (ve muadillerinin) küresel piyasalardaki fiyat trendleri, döviz ve petrol pariteleri, tarım mevzuatında ve vergi oranlarında olabilecek değişiklikler, mevsimsel talep değişiklikleri gibi birçok faktörü dikkate almak durumundadır. Alıcı konumundaki bütün sektörlerin durumunu da yakından takip etmektedirler. Tedarik sürelerinin çok uzun ve tarımsal ürün piyasasının çok dinamik olması tahmin yapmayı özellikle zorlaştırmaktadır.
Palm Yağı Vakası
Palm yağı, yaygın olarak yemeklik yağ, çikolata gibi gıda ürünlerinde ve sabun, şampuan gibi kozmetik ürünlerde hammadde olarak kullanılmaktadır. Bunun yanında belirli yağ kimyasallarının katılması ile kolayca biyodizele dönüştürülebilmektedir. Biyodizel, normal dizel yakıtlara göre fiyat olarak daha avantajlıdır ama soğuk havalarda katılaşarak yakıt özelliğini yitirdiği için kullanımı büyük oranda yaz dönemi ile sınırlı olmaktadır.
Ersun Kimya’nın uzun bir dönemden beri ticaret ilişkisi içinde olduğu X Ticaret A.Ş., 2013 yaz döneminde yurtiçi biyodizel talebinin artacağı öngörüsüyle Nisan ayında 5.500 ton palm yağı siparişi vermiştir.
- Alıcı firma, sezona hazırlıksız yakalanmak istemediği için sipariş miktarını en iyimser tahminlerine göre belirlemiştir.
- Ersun Kimya’ya siparişin teyidi için $400 bin sipariş peşinatı ödenmiştir. Kalan ödemeler çekilen miktar karşılığı yapılacaktır.
- Anlaşma, siparişin verildiği dönemde palm yağının fiyatı küresel fiyatı olan $880/ton üzerinden imzalanmıştır.
- Palm yağının tedarik süresi (üretim + yol) yaklaşık 2 aydır.
- Sözleşme kapsamında Haziran başında gelecek yükün tamamının Mersin Terminali’nden en geç iki ay içinde çekilmesi öngörülmektedir. Bu sürenin aşılması durumunda alıcı firmaya gün başına ardiye yansıtılacaktır.
Ersun Kimya’nın depolarında hâlihazırda 3.000 ton palm yağı bulunmaktadır. Firma, müşterisinin mevcut siparişini karşılamak için 2.500 ton, bunun yanında piyasadaki olumlu havayı dikkate alarak sezon ortasında gelebilecek başka bir talep anında stoksuz kalmamak amacıyla ayrıca 4.500 ton olmak üzere Wilmar’a toplam 7.000 ton yağ sipariş etmiştir. Siparişin teyidiyle beraber Wilmar, Endonezya tesisinde üretime başlamış ve 1 ayın sonunda planlandığı gibi gemiye yükleyip göndermiştir. Ürün yaklaşık 22 gün sonra Mersin Limanı’na ulaşmıştır.
Fakat X Ticaret, piyasada payını artırmak isteyen ve bunun için zararına satış yapmayı göze almış çetin rakipler karşısında öngördüğü satış anlaşmalarını yapamamıştır. Mersin Depo’dan sadece sipariş peşinatına denk gelen 450 tonluk bir miktarı çekmiş, ama sonrasında kalan siparişi bekletmek durumunda olduğunu bildirmiştir.
Eylül ayı sonuna gelindiğinde de mevsim itibarı ile biyodizele olan talep tamamen kesilmiştir. Ersun Kimya, bir kozmetik müşterisine yaklaşık 1.000 ton ürün satabilmiş ise de piyasanın doyması sebebiyle başka satış yapamamıştır.
Kasım 2013 itibarıyla 8.600 ton palm yağı hala Ersun Kimya’nın aylık gideri 6$/ton olan depolarında beklemektedir. Sözleşmeye istinaden alıcı firmaya aylık bazda ardiye faturaları kesilmektedir, fakat alıcı firma bu faturalara itiraz ederek ödemeyeceğini bildirmiştir.
Gliserin Vakası
Bitkisel Gliserin, palm yağı üretimi sırasında ortaya çıkan bir yan üründür. Yağ çıkarma işlemi sırasında üretilen her 1.000 ton palm yağına karşılık 1 ton gliserin elde edilmektedir. İlaç, gıda ve kişisel bakım sektörlerinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Tedarik süresi palm yağı ile yaklaşık olarak aynıdır.
2013 yazında Avrupa’da etkisi devam eden ekonomik kriz nedeniyle palm yağına olan talep düşük düzeyde kalmıştır. Palm yağı üretiminin az olması gliserin arzının da az olmasına neden olmuş ve gliserin fiyatı önemli bir artış göstermiştir. Piyasada bu yükselişin geçici olduğu, fiyatların kısa sürede normale döneceği beklentisi hakimdir.
Çikolata ve şekerleme üreticisi Elvan Gıda. ve Tic. A.Ş., gliserin stoklarının emniyet stok seviyesine düşmüş olmasına rağmen fiyatların normal düzeye ineceği beklentisiyle alım kararını ertelemiş ama beklenen düşme bir türlü gerçekleşmemiştir.
Bir ayın sonunda stoklarının azalmasıyla paniğe kapılan firma bu sefer karaborsa satış yapan bir firmadan 3 misline varan bir fiyatla acil olarak 20 tonluk mal almıştır. Aynı duruma bir daha düşmek istemeyen tedarik zinciri elemanları durum normale dönene kadar emniyet stokunu artırmaya karar vererek Ersun Kimya’ya ayrıca 40 tonluk bir sipariş vermiştir.
İstanbul Trafiği Vakası
Şişecam A.Ş. firmasında Hukuk Müşaviri olarak görev yapan İsmail Kaçıra’nın evi Acıbadem’de, İşyeri ise Levent’tedir. Evi ile iş yeri arasındaki mesafe, en kısa rota kullanıldığında 10,5 km olmaktadır. Mesai başlama saati ise 8:00’dir.
Trafiğin tamamen açık olduğu şartlarda bu mesafeyi kat etmek yaklaşık olarak 15 dakika sürmektedir. Fakat söz konusu rotada trafiğin tamamen açık olduğu zamanlara çok ender rastlanmaktadır. Dolayısıyla İsmail Bey, çıkış saatini trafik problemini dikkate alarak hesaplamak durumundadır.
İsmail Bey, ideal çıkış saatini deneme yanılma yöntemiyle belirlemiştir. Buna göre büyük çaplı kaza, yol çalışması gibi durumlar olmadığı sürece evden çıkış saatlerine göre varış saatleri yaklaşık olarak aşağıdaki gibi olmaktadır.
| Evden Çıkış Saati | İşe Varış Saati | Toplam Süre |
| 6:50 | 7:30 | 40 dk. |
| 7:00 | 8:00 | 60 dk. |
| 7:10 | 8:30 | 80 dk. |
İsmail Bey, bu durumda geç kalmamak için sabah saat 6:50’de yola çıkmayı tercih etmektedir.
Akıllı Trafik Lambaları
İstanbul Büyükşehir Belediyesi, kentte yaşanan trafik sorununu azaltmak amacıyla 2015 yılında hayata geçirilecek iki yeni projeyi devreye sokmaya hazırlanmaktadır.
“Ulaşım Koordinasyon Merkezi Projesi” ile otobüs, metrobüs, tramvay, metro, dolmuş, taksi gibi ulaşım araçlarının tek elden koordine edileceği idari bir merkez kurulması planlamaktadır.
“Akıllı Trafik Sinyalizasyon Projesi” ile de trafik lambalarında durma ve geçme süreleri trafiğin yoğunluğuna göre ayarlanacaktır. Bu şekilde ışıklarda bekleme sürelerinde %40’lara varan oranlarda azalma sağlanması öngörülmektedir.
KAYNAKLAR:
1- Ersun Kimya San. ve Tic. Ltd., Satış Departmanı
2- İsmail Kaçıra, Şişecam A.Ş.
3- www.haberturk.com/yasam/haber/815378-kirmizi-isik-degisiyor
Bu yazı, Galatasaray Üniversitesi-Lojistik Planlama ve Tedarik Zinciri Yönetimi dersi için Nazlı Uysal ve Cem Bağdatlı ile beraber hazırlanmıştır.
